ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ 7-ՐԴ. ՕՏԱՐՎԱԾ ՀՈԳԻՆԵՐ

Վիդեո Մաս 1-ին: Դիտել այստեղ: Վիդեո Մաս 2-րդ: Դիտել այստեղ: Վիդեո Մաս 3-րդ: Դիտել այստեղ: Վիդեո Մաս 4-րդ: Դիտել այստեղ:

Ավելի դաժան ուղղակի չի լինում: Ավելի արտառոց ուղղակի չի լինում: Մանկատան նախկին շրջանավարտները` մղձավանջը շարունակվում է: Բացառիկ թողարկում` երկու ծայրահեղ պատմություններով: Նրանց մասին, ում չորդեգրեցին ու միայնակ թողեցին: Մյուսը` հուզիչ ու երջանիկ: Մեկ որդեգրման պատմություն:

Արտակ Ալեքսանյան– Մի քանի օրից Աբովյանի կանանց քրեակատարողական հիմնարկից ազատ կարձակվի 26-ամյա Կարինե Կարապետյանը: Նա փորձել է վաճառել իր երկու մանկահասակ երեխաներին: Կարինեի ողբերգական դեպքը մեզ ստիպեց անդրադառնալ ծնողազուրկ երեխաների ճակատագրին: Առաջին ռեպորտաժը, որ կներկայացնի Տիգրան Զարեյանը, դառը ճակատագրով որբերի մասին է, որ այդպես էլ իրենց տեղը չեն գտնում այս կյանքում: Խոսքը ոչ թե այսօրվա շրջանավարտների, նրանց մասին դեռ հոգ տանում են, այլ օրինակ` 30-ամյա հասուն քաղաքացիների մասին է, ովքեր այս կյանքում ոչ ոք չունեն: Խորհրդային միության փլուզումից հետո նրանց ոչ ոք տեր չկանգնեց: Արդյունքում, դառնությամբ սկսված կյանքը այդպես էլ շարունակվում է:
Հասարակությունները, ըստ առանձին անհատների նկատմամբ վերաբերմունքի, լինում են երկու տեսակի` պատժիչ և խրախուսող: Պատժիչը այն կացութաձևն է, երբ քաղաքացին ազատ է գործել այնքան, մինչև չբռնվի, չպատժվի, խրախուսողն էլ` երբ հասարակությունը ոչ թե զգոն է օրինազանցների նկատմամբ, որ ոչ ոք կարգ չխախտի, այլ հետևում է հաջողակներին, որ տեսնի, նկատի ու խրախուսի: Մեր հասարակությունը դժբախտաբար առաջինն է` պատժողը: Ու հենց այս պատժող մեխանիզմում կյանքի հատակում են հայտնվում նրանք, որոնց տրված չէ սխալվելու իրավունքը, որովհետև եթե սխալվեն, ապա ոչ ոք չի օգնի, որ շտկեն: Այս ռեպորտաժը ոչ թե իրականությունն է, այլ իրականության ամենախիտ գույները: Ոչ թե բոլոր որբերի ճակատագիրն է ներկայացնում, այլ այդ ճակատագրերից ամենաողբերգականը:

Տիգրան Զարեյան– Նրանց ճակատագրերը տարբեր են, բայց նաև` անտեսանելի թելով կապված: Մանկատան նախկին սաները իրենք են պատմում իրենց պատմությունները: Դաժան, անմարդկային ու տեղ-տեղ անգամ սահմռկեցուցիչ:

– Սկզբից տկլորացնում էին, լավ ծեծում էին ու սկսում էին հերթականությամբ բռնաբարել մեր աչքի առաջ…Մեր աչքի առաջ,- սարսափով է հիշում մանկատան նախկին սան Գայանե Սահակյանը:

Աշոտը մանկատնից հետո հայտնվեց փողոցում: Բնածին 3 հիվանդության պատճառով չի կարող աշխատել:

– Աշխարհ չէի գա ու էտի կլիներ իմ ամենամեծ լավ գործը,- ասում է Աշոտ Գրիգորյանը:

Կարինեն մանկատնից է: Նրա երեխաներն այժմ նույնպես մանկատանն են, իսկ ինքը` կալանավայրում, որտեղ հայտնվել է սեփական երեխաներին վաճառելու համար: Երբեմն կալանավայրը` ավելի ապահով է: Մանկատան սաները միակն են, որ այնտեղ են գնում` հաճույքով:

– Եթե տեղ չունես, կալանավայրը ամենալավ միջոցն ա, ուրիշ ուր գնայի, ում դուռը ծեծեի, ասեի` ինձ քնելու տեղ հատկացրեք,- ասում է մանկատան մեկ այլ նախկին սան Իգոր Կաղրամանյանը:

34-ամյա Գայանեի ավագ որդին 21 տարեկան է, կրտսերը` 18: Ասում է` հավաքարար է, տներ է մաքրում: Ամուսին չունի, թեև քաղացիական ամուսնությամբ միշտ իր կողքին տղամարդ եղել է: Ասում է` պատճառը մանկական ու մանկատան վախերն են: Ինչպես պատահեց, որ Գայանեն հղիացավ 13 տարեկանում, ով էր հայրը` չի ցանկանում պատմել: Մանկատունը նրա և շատերի հիշողության մեջ մնացել է տխուր ու տհաճ անցյալ: Այդ պատճառով, շատերը չեն ցանկանում հիշել: Կամ էլ իրենց հիշեցնել: Հարցազրույցի համաձայնում են միայն անանուն:

– Գավառի մանկատանն եմ եղել: Հենց սկզբից ծեծ եմ կերել մինչև դուրս գալս: Ծեծում էին դաժան ձևով: Մեծ երեխեքը ռեմենով էին ծեծում, դաստիարակները, դե, կոճ ունեին: Տնօրենը` քացով,- պատմում է նրանցից մեկը:

29-ամյա Աշոտը և որբ է, և հաշմանդամ: 1-ին կարգի հաշմանդամ: Արդյունքում, մանկատնից հետո որևէ կերպ, բացի մուրացկանությունից, չէր կարող ապրելու համար փող վաստակել: Աշոտը հենակներով է քայլում, որովհետև ծնկներից ներքև ոտքերն ամբողջությամբ վերքերի մեջ են: Մանկատնից հետո նրան ապաստան տվեց հայ առաքելական եկեղեցին: Ութ տարի անց պարզվել է, որ նա պարբերաբար եկեղեցու դրամարկղից գողություն է կատարել: Խաչագողին բռնում են, ձերբակալում: Երկու տարի բանտում անցկացնելու հետո` հայտնվում է փողոցում:

– Իմ կյանքում ինչքան սխալ ունեմ, ինչքան մեղք ունեմ գործած, թող ներեր: Ու եթե կարա, շուտ հոգիս վերցնի,- դառնությամբ է ասում մանկատան նախկին սան Աշոտ Գրիգորյանը:

Այժմ դատախազությունը քննում է Արմավիրի մարզի Զարթոնք գյուղում տեղի ունեցածը: Գյուղի 35-ամյա տղամարդկանցից մեկին մեղադրում են 14-ամյա որբ երեխային բռնաբարելու համար: Ահա աղջիկը:

– Ասեց` եթե չլնես, ես քեզի կվերացնեմ, սենց ես էլ վախից, դե 14 տարեկան էի, ոչինչ չէի հասկանում, էդ ձևի ելի եղավ դեպքը,- մինչև հիմա հիշում է Աիդա Դեմուրյանը:

14-ում բռնաբարվելուց հետո սակայն Աիդայի ճակատագիրը էլ ավելի տարօրինակ է դառնում: 16 տարեկանում նա ամուսնանում է 32-ամյա Իգորի հետո` նույնպես մանկատնից ու ոչ պակաս դաժան ճակատագրով: Արդեն 18 տարեկանում Աիդան ունի 3 երեխա: Մի քանի տարի միասին ապրելուց հետո, ամուսինները բաժանվում են: Հիմա արդեն երեխաների համար պայքար է` ընտանեկան նպաստի համար:

26-ամյա Կարինե Կարապետյանը այժմ գտնվում է Աբովյանի քրեակատարողական հիմնարկում: Նա փորձել է վաճառել իր երկու երեխաներին` նորածին էրիկին և 4 տարեկան Արսենին: Նա ծնվել է բազմազավակ ընտանիքում: Եղել է ամենակրտսերը` վեցերորդը, որին որոշել են հանձնել մանկատուն: Նոյեմբերին Կարինեն դուրս է գալու բանտից: Առաջին գործը` մանկատնից վերցնելու է իր երկու որդիներին:

– Ես դուրս կգամ և կապացուցեմ, որ ես լավ մայր եմ,- ասում է Կարինե Կարապետյանը:

Կոտրված ճակատագրերով այս մարդիկ այլևս երբեք չեն ունենա առողջ հոգեբանություն: Մանկության սարսափները կուղկցեն նրանց ողջ կյանքի ընթացքում:

Արտակ Ալեքսանյան– Ինչ կլիներ նրանց հետ, եթե նրանց որդեգրեին, գուցե ավելի լավ կյանք ունենային: Դեռ ապրիլին մեզ զանգահարեց երևանաբնակ երիտասարդ մի զույգ` խնդրելով լուսաբանել իրենց խնդիրը` ցանկանում են երեխա որդեգրեն, բայց չեն կարողանում: Ու քանի որ մենք էինք նրանց դեսպանը հեռուստատեսությունում, որոշեցինք օգնել: Մայիս, հունիս, հուլիս, օգոստոս, սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսներն` 6 ամիս Արաքս Թադևոսյանը և այդ զույգը միասին դռնե դուռ են ընկել, բոլոր ատյաններով անցել են, ընդ որում մի քանի անգամ: 6 ամսվա ընթացքում երեխա էին գտել, հավանել էին, սիրել էին, հետո պարզվեց, որ նրանցից շուտ որդեգրել են, հետո նորից են փնտրել, նորից բոլոր ատյաններով անցել: Մի խոսքով, մենք միասին ապրել ենք այս ընտանիքի խնդիրների հետ ուղիղ կես տարի: Արդյունքում, ինչի հասան նրանք ու արդյոք որդեգրեցին երեխա` առաջարկում եմ դիտել Հատուկ Ռեպորտաժի բացառիկ և հուզիչ այս պատմությունը` այնպես, ինչպես եղել է:

Արաքս Թադևոսյան– Մարդ ու կին: Հաշտ համերաշխ միասին ապրել են 20 տարի: Աստվածավախ են ու համոզված են, որ մարդ իրենից հետո պետք է թողնի երեք բան` անուն, պատիվ և գործ: Իսկ գործը շարունակող է պետք, ասում է տան տղամարդը: Պայմանականորեն նրանց կոչենք Ալլա և Ռուբեն: Առաջին տարիներին նրանց համատեղ կյանքը հարուստ էր ճամփորդություններով, անձնական հետաքրքրություններով: Հետո սկսվեց պայքարը: Երեխա ունենալու ձգտումը նրանց տարավ բոլոր հնարավոր ճանապարհներով:

Ռուբենը հայ տղամարդու իր պարտականությունների մեծ մասը կատարել է. այգի` խնամում է, ծառ` տնկում է, սեփական ձեռքերով նորոգում է տունն ու երեխայի համար նախատեսված սենյակը: Այժմ էլ որդուն է սպասում:

Մեկուկես տարի առաջ հավաքեցին բոլոր փաստաթղթերն ու սկսեցին մանկատներում երեխա փնտրել, միանգամից երկուսն էին ուզում` աղջիկ ու տղա: Բայց զարմանքն ավելի մեծ էր, քան հիասթափությունը: Հայաստանի մանկատներում որդեգրման ենթակա երեխաներ գրեթե չկան: Այսօր էլ պատկերը չի փոխվել, պատասխանները` նույնպես:

Երեխաները մոտ հազարն են, բայց նրանց մեկ տոկոսն է պաշտոնապես համարվում ծնողազուրկ:Մյուսների ծնողները նրանցից չեն հրաժարվում: Իսկ եթե կենսաբանական ծնողը չի հրաժարվել երեխայից, որդեգրել անհնար է: Ու երեխաներն այդպես էլ մնում են մանկատներում` առանց որդեգրվելու շանսի, ու չափահաս դառնալուց հետո հայտնվում անհայտության մեջ` առանց ընտանիքի:

Որդեգրման համար անհրաժեշտ փաստաթղթերը` բժշկական եզրակացություն առողջության մասին, բնութագիր աշխատավայրից ու հարևաններից, բազմապիսի տեղեկանքները տրվում են 1 տարով, և եթե այդ ընթացքում երեխա չեն գտնում, ստիպված են նորից ծախսել ժամանակ, գումար, նյարդեր:

Գուցե այս անգամ հաջողվի: Ալլան արդեն հուսահատվել էր, և նորից չէր անցնի այս ճանապարհը, եթե գործին չկցվեր Բանաձևի նկարահանող խումբը` տեսախցիկով: Հարևանների հետ ավելի հեշտ է, ի դեպ այս շենքում գրեթե բոլորը տեղյակ են, այս գործին ու մեր հերոսների հետ հավասար անհանգստանում են: Հաջորդ քայլն արդեն փաստաթղթերը քաղաքապետարան ներկայացնելն է, դրական եզրակացություն ստանալուց հետո արդեն կարելի է ծանոթանալ որդեգրման համար հաշվառված երեխաների ցուցակին:

Բայց այստեղ էլ ամեն ինչ այդքան հեշտ չի: Ալլան ու Ռուբենը այդ փորձության միջով էլ անցան: Սկզբում Երևանի մանկատներից մեկում ընտրեցին մի երեխայի, ծանոթացան, սիրեցին նրան, բայց որոշ ժամանակ անց սոցապ նախարարության համապատասխան բաժնից նրանց տեղեկացրին, երեխային ուրիշներն արդեն ընտրել են, և նա շուտով գնալու է այլ ընտանիք: Մինչդեռ այդ երեխան դեռևս հաշվառման մեջ էր թե’ մանկատան, թե’ քաղաքապետարանի ցուցակներում:

Եվս մեկ անգամ հուսահատություն ապրելուց հետո, Ալլային ու Ռուբենին նորից ուժ էր պետք, որ վերսկսեին երեխա փնտրելու գործը: Այս անգամ գնացինք Գավառի մանկատուն: Երեխաներին չէին ասել , թե ովքեր ենք և ինչու ենք եկել: Ընտրեցին Գայլուկին: Ռուբենը նրա մեջ իրեն տեսավ, ասում է` աչքերն իր աչքերին են նման:

 
Փոքրիկ մի տղա , որին մայրը լքել է ծնելուց մի քանի ամիս հետո: Կյանքի առաջին 3 տարիները նա ապրել է Նորքի մանկատանը, հետո տեղափոխվել Գավառի մանկատուն: Նրա ծննդյան վկայականում ոչ մոր անունը կա, ոչ հոր:
Մանկատան տնօրենը որդեգրման հարցում բծախնդիր է, երեխայի գործերից բացի, նախ` ուսումնասիրում է որդեգրողների պահվածքը, հարցուփորձ անում, փորձում հասկանալ, թե որքանով են պատրաստ այս պատասխանատու քայլին:

– Մոտ 15 տարի առաջ 1 տարի հետո որդեգրումը չեղյալ հայտարարվեց , դրա համար զգույշ ենք հիմա,- ասում է Գավառի մանկատան տնօրեն Նիկոլայ Նալբանդյանը:

Տնօրենը թույլ է տալիս երեխային մի քանի օրով հյուր տանել, և’ երեխան կկողմնորոշվի, և’ ծնողները: Գայլուկը, պայմանականորեն կոչենք Արման, եկավ մայրաքաղաք, չիմանալով, թե ում տանն է մնալու և ինչու է գալիս: Նրան այստեղ սպասում էին իր հարազատները: Սկզբում Արմանը շփոթված էր, թեև ուրախ էր , որ ընտանիք է ունենալու `հայր, մայր տատիկ:

Հաջորդ օրը նրան նոր տպավորություններ էին սպասում: Երևանում նա գտավ այն, ինչ չկար իրենց մոտ` կարուսելներ, բջջային հեռախոս, որով կարելի է անվերջ խաղալ ու նկարել:

Բայց անասելի բավականություն ստացավ ազատությունից, որ տալիս են նրան ապագա ծնողները: Մանկատան կարգուկանոնը` նույն ժամին քնելն ու արթնանալը, շարքով ճաշարան գնալն այստեղ նրան արդեն թվում է անիրական:

Առաջին փորձությունը կարելի է համարել հաղթահարված, նրանք երեքն էլ վստահ են, որ հենց սա էր իրենց պետք: Հիմա Արմանը պետք է վերադառնա մանկատուն և սպասի որդեգրման ձևակերպմանը: Ընկերները սպասում են նրան, նա պիտի գա ու պատմի Երևանի մասին:

Ալլան ու Ռուբենը շտապում են դատարան, պետք է դիմում ներկայացնեն, խնդրեն բավարարել որդեգրման հայցը: Իսկ սա պահանջում է ևս մեկ, մեկ ու կես ամիս: Սեպտեմբերի մեկին թեև չհասցրեցին, բայց դատական մի քանի դռնփակ նիստերից հետո, ի վերջո վճիռը կայացվեց: Եվս մեկ ամիս թղթաբանությունն ավարտելու համար և Արմանն արդեն իր տանը կլինի:

Ռուբենը հայ տղամարդու իր պարտականությունները կատարել է. այգի` խնամում է, ծառ` տնկում է, սեփական ձեռքերով նորոգել է տունն ու երեխայի սենյակը: Որդին արդեն շատ շուտով տուն է գալու: